İmparatorluğun Hazan Mevsimi: Osmanlı Gerileme Dönemi ve Diploması Çağı (1699 - 1792)
1699 Karlofça Antlaşması ile Batı karşısında ilk kez büyük toprak kaybeden Osmanlı İmparatorluğu, 18. yüzyıla bir savunma refleksiyle girdi. Bu dönemde devletin temel politikası, başlarda "Kaybedilen toprakları geri almak", sonrasında ise "Eldeki toprakları korumak" olmuştur.
Gerileme Dönemi, aynı zamanda Osmanlı'nın Avrupa'yı tanımaya başladığı, "Biz nerede hata yaptık?" sorusunu sorarak ilk kez Batı tarzı ıslahatlara (yeniliklere) giriştiği, savaş meydanlarından çok masa başı diplomasisinin önem kazandığı bir çağdır.
1. Umutların Yeşerdiği An: Edirne Vakası ve Prut Zaferi
Dönem, II. Mustafa'nın tahttan indirilip yerine III. Ahmed'in geçtiği Edirne Vakası (1703) ile sarsıntılı başladı. Ancak Rusya ile yapılan ilk büyük savaş, kaybedilen toprakların geri alınabileceği umudunu doğurdu.
Prut Savaşı ve Antlaşması (1711)
Rus Çarı I. Petro (Deli Petro), İsveç Kralı Demirbaş Şarl'ı kovalayarak Osmanlı sınırını ihlal edince savaş kaçınılmaz oldu.
Kuşatma: Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Rus ordusunu Prut Nehri kıyısında bataklığa sıkıştırdı. Çar ve ordusu imha edilmek üzereydi.
Antlaşma: Yeniçerilere güvenemeyen Baltacı Mehmet Paşa, Rusların barış teklifini kabul etti.
Sonuç: Azak Kalesi geri alındı. Bu zafer, Osmanlı'da "Karlofça'da kaybedilen yerleri geri alabiliriz" umudunu doğurdu.
2. Hayallerin Yıkılışı: Pasarofça Antlaşması (1718)
Prut zaferinin verdiği cesaretle Osmanlı, Venedik'ten Mora'yı geri aldı. Ancak Avusturya'nın savaşa dahil olmasıyla işler değişti.
Petervaradin Savaşı (1716): Osmanlı ordusu, Prens Eugene komutasındaki Avusturya ordusuna ağır bir şekilde yenildi.
Pasarofça Antlaşması (1718): Belgrad gibi stratejik bir şehir Avusturya'ya kaybedildi.
Önemi: Osmanlı Devleti, Avrupa'yı askeri yollarla yenemeyeceğini anladı ve barış siyasetine yöneldi. Batı'nın üstünlüğü kabul edildi ve ünlü Lale Devri başladı.
3. Lale Devri: Zevk, Sefa ve İlk Batılılaşma (1718-1730)
Pasarofça Antlaşması'ndan Patrona Halil İsyanı'na kadar süren bu 12 yıllık barış döneminin mimarı Padişah III. Ahmed ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'dır.
Kültürel Devrim: Avrupa'ya ilk kez geçici elçiler gönderildi (Yirmisekiz Çelebi Mehmet - Paris). Amaç Avrupa'nın sanatını, kültürünü ve teknolojisini tanımaktı.
Yenilikler: İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası kuruldu. Tulumbacılar Ocağı (İtfaiye) kuruldu. Çiçek aşısı uygulandı. İstanbul'da köşkler, bahçeler yapıldı, lale yetiştirmek bir tutku halini aldı.
Sonu: Saray halkı lüks içinde yaşarken halkın ekonomik sıkıntı çekmesi ve İran savaşlarındaki başarısızlıklar üzerine Patrona Halil İsyanı çıktı. Sadrazam idam edildi, padişah tahttan indirildi ve Lale Devri kanlı bitti.
4. Askeri Islahatlar ve Belgrad'ın Geri Alınışı (1730-1739)
Lale Devri'nden sonra tahta geçen I. Mahmut, eğlence yerine orduyu modernize etmeye odaklandı.
Humbaracı Ahmet Paşa: Aslen Fransız olan Comte de Bonneval, Müslüman olup bu adı aldı. Topçu ve Humbaracı ocaklarını batı tarzında ıslah etti.
1736-1739 Savaşları: Islah edilmiş ordu, hem Rusya'ya hem de Avusturya'ya karşı savaştı ve iki cephede de zafer kazandı.
Belgrad Antlaşması (1739): Belgrad geri alındı. Karadeniz'in bir Türk gölü olduğu son kez kabul ettirildi. Bu antlaşma, Osmanlı'nın 18. yüzyılda imzaladığı son kazançlı antlaşmadır.
5. Büyük Felaket: 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı
Uzun bir barış döneminden sonra III. Mustafa döneminde patlak veren bu savaş, Osmanlı tarihinin en ağır mağlubiyetlerinden biridir.
Çeşme Baskını (1770): Rus donanması, Baltık Denizi'nden gelip Cebelitarık'ı geçerek Çeşme limanındaki Osmanlı donanmasını yaktı. Bu, İnebahtı'dan sonraki ikinci büyük deniz felaketidir.
Kartal Meydan Muharebesi: Karada Rus ordusu Osmanlı ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı.
Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
Osmanlı tarihinin (o güne kadarki) en ağır antlaşmasıdır.
Kırım Bağımsız Oldu: İlk kez halkı Müslüman olan bir toprak parçası kaybedildi. (Dini açıdan Halifeye bağlı kalması şartıyla).
Rusya'ya Haklar: Rusya, Karadeniz'de donanma bulundurma, İstanbul'da daimi elçi bulundurma ve Osmanlı topraklarındaki Ortodoksları himaye etme hakkı kazandı.
Savaş Tazminatı: Osmanlı tarihinde ilk kez savaş tazminatı ödedi.
6. Kırım'ın Kaybı ve Yıkılış Süreci (1774-1792)
Küçük Kaynarca'dan sonra Rusya'nın tek hedefi Kırım'ı tamamen yutmaktı.
Aynalıkavak Tenkihnamesi (1779): Rus yanlısı Şahin Giray'ın Kırım Hanlığı Osmanlı tarafından zorla kabul edildi.
Kırım'ın İlhakı (1783): Rusya, Kırım'ı resmen topraklarına kattığını ilan etti. Osmanlı bunu önleyecek güçte değildi.
1787-1792 Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşları
I. Abdülhamid ve III. Selim dönemlerinde Kırım'ı kurtarmak için son bir hamle yapıldı ancak başarısız olundu.
Ziştovi Antlaşması (1791): Avusturya, Fransız İhtilali'nin yaydığı milliyetçilik akımından korkarak savaştan çekildi ve aldığı yerleri geri verdi.
Yaş Antlaşması (1792): Rusya ile imzalandı. Osmanlı Devleti, Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu resmen kabul etti.
Dönemin Sonu: Yaş Antlaşması ile "Gerileme Dönemi" bitti, "Dağılma Dönemi" başladı. Artık hedef toprak korumak değil, devletin varlığını sürdürmek olacaktı.