Devlet-i Aliyye’nin Altın Çağı: Osmanlı Yükselme Dönemi (1453 - 1579)
Osmanlı İmparatorluğu’nun "Yükselme Dönemi", 1453 yılında İstanbul’un fethiyle başlayıp, 1579 yılında Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın vefatıyla sona eren, devletin "Cihan Hakimiyeti" (Nizam-ı Alem) davasını gerçekleştirdiği süreçtir. Bu dönemde Osmanlı; askeri gücüyle Avrupa’yı titretirken, bürokrasisi, hukuk sistemi ve mimarisiyle de bir medeniyet şaheseri inşa etmiştir.
1. II. Mehmed (Fatih): İmparatorluğun Mimarı (1451-1481)
Sultan II. Mehmed, tahta geçtiğinde henüz 19 yaşındaydı. Ancak zihninde tek bir hedef vardı: Peygamber müjdesine nail olmak ve köhneleşmiş Bizans’ı yıkarak devleti bir imparatorluğa dönüştürmek.
İstanbul’un Fethi ve Sonuçları (1453)
6 Nisan’da başlayan kuşatma, sadece askeri bir harekat değil, bir mühendislik harikasıydı.
Stratejik Hazırlık: Boğazkesen (Rumeli) Hisarı inşa edilerek Bizans’ın Karadeniz bağlantısı kesildi.
Teknoloji: Dönemin en büyük topları olan "Şahi" topları döktürüldü.
Deha: Haliç’e çekilen zinciri aşmak için gemiler karadan yürütüldü.
Sonuç: 29 Mayıs 1453’te şehir düştü. Fatih, Ortodoks halka din özgürlüğü vererek Fener Rum Patrikhanesi’ni himayesine aldı. Bu hamle, Hristiyan birliğini bölmeye yönelik stratejik bir adımdı.
Anadolu ve Balkanlarda Hakimiyet
Fatih, "İki denizin ve iki karanın hükümdarı" olarak hakimiyetini perçinledi:
Anadolu Birliği: Cenevizlilerden Amasra, İsfendiyaroğullarından Sinop alındı. 1461’de Trabzon Rum İmparatorluğu’na son verilerek Anadolu’daki Bizans kalıntıları temizlendi. 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan mağlup edilerek Doğu Anadolu güvenliği sağlandı.
Balkanlar: Sırbistan (Belgrad hariç), Mora, Eflak, Boğdan, Bosna, Hersek ve Arnavutluk Osmanlı topraklarına katıldı. Ege adaları (Limni, Midilli, Eğriboz) alınarak denizlerde üstünlük sağlandı.
Otranto Seferi (1480): İtalya’nın topuğu olan Otranto fethedildi. Fatih’in hedefi Roma’ydı ancak vefatı (1481) bu planı yarım bıraktı.
2. II. Bayezid: Sofu Sultan ve İç Çalkantılar (1481-1512)
Fatih’in ölümüyle başlayan taht kavgası, bu dönemin karakterini belirledi. Kardeşi Cem Sultan’ın önce Rodos Şövalyelerine, sonra Papa’ya sığınması, Osmanlı’nın Batı seferlerini durdurmasına neden oldu.
Diplomatik Kilitlenme: Cem Sultan’ın elinde rehin tutulması, Osmanlı’nın Avrupa’ya karşı agresif politika izlemesini engelledi.
Şahkulu İsyanı: Doğuda güçlenen Safevi Devleti ve Şah İsmail’in propagandaları sonucu Anadolu’da büyük bir Şii-Türkmen isyanı çıktı. II. Bayezid’in isyanı bastırmada pasif kalması, oğlu Yavuz Sultan Selim’in tepkisini çekti ve babasını tahttan indirmesine giden yolu açtı.
3. I. Selim (Yavuz): İttihad-ı İslam ve Doğu Siyaseti (1512-1520)
Babası II. Bayezid’i tahttan indirerek başa geçen ilk ve tek padişah olan Yavuz, tehlikenin Batı’da değil, Doğu’da olduğunu görerek yönünü tamamen Asya’ya çevirdi.
Çaldıran Savaşı (1514)
Şah İsmail’in Anadolu’daki etkisini kırmak için çıkılan seferde, Osmanlı ordusunun ateşli silah üstünlüğü (tüfekli yeniçeriler ve toplar) sayesinde Safevi ordusu Çaldıran Ovası’nda imha edildi. Doğu Anadolu kesin olarak Osmanlı toprağı oldu.
Mısır Seferi ve Halifelik (1516-1517)
Memlûk Devleti’nin Safevilerle ittifak yapması üzerine Yavuz, Mısır Seferi’ne çıktı.
Mercidabık Savaşı (1516): Suriye ve Filistin ele geçirildi.
Ridaniye Savaşı (1517): Sina Çölü’nü 13 günde geçerek (ki bu dönemin şartlarında imkansız sayılırdı) Mısır ordusunu yendi. Memlûk Devleti yıkıldı.
Sonuçlar: Baharat Yolu’nun denetimi Osmanlı’ya geçti. Kutsal Emanetler İstanbul’a getirildi. Halifelik Osmanlı Hanedanı’na geçti. Osmanlı Devleti, İslam dünyasının siyasi ve dini lideri konumuna yükseldi. Hazine ağzına kadar doldu.
4. I. Süleyman (Kanuni): Muhteşem Yüzyılın Zirvesi (1520-1566)
Babası Yavuz’dan dolu bir hazine ve güçlü bir ordu devralan Kanuni, 46 yıl ile tahtta en uzun kalan padişahtır. Hem Doğu’da hem Batı’da seferler düzenledi.
Batı Seferleri ve Orta Avrupa Hakimiyeti
Belgrad’ın Fethi (1521): Orta Avrupa’nın kapısı açıldı.
Mohaç Meydan Muharebesi (1526): Tarihin en kısa süren (2 saat) meydan savaşlarından biriyle Macar ordusu yok edildi. Macaristan Osmanlı’ya bağlandı.
I. Viyana Kuşatması (1529): Avusturya Arşidükü Ferdinand’ın Macaristan işlerine karışması üzerine Viyana kuşatıldı. Kış şartları ve ağır topların götürülememesi nedeniyle şehir alınamadı ancak Avrupa’ya büyük bir gözdağı verildi.
1533 İstanbul Antlaşması: Avusturya Arşidükü, protokolde Osmanlı Sadrazamına denk sayıldı. Bu, Osmanlı’nın Avrupa üzerindeki siyasi üstünlüğünün belgesidir.
Doğu Seferleri
Safeviler üzerine "Irakeyn Seferi" (İki Irak) düzenlendi. Bağdat ve Tebriz alındı. Basra Körfezi’ne kadar sınırlar genişletildi.
Denizlerdeki Altın Çağ
Rodos’un Fethi (1522): Şövalyelerden ada alınarak Doğu Akdeniz güvenliği sağlandı.
Preveze Deniz Zaferi (1538): Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Haçlı donanmasını mağlup etti. Akdeniz bir Türk Gölü haline geldi.
Cerbe Deniz Zaferi (1560): Kuzey Afrika’daki Türk hakimiyeti pekişti.
Fransa ve Kapitülasyonlar
Kanuni, Avrupa Hristiyan birliğini (Şarlken tehlikesini) parçalamak için Fransa’ya ticari ayrıcalıklar (kapitülasyon) verdi. Bu, başlangıçta stratejik bir hamle olsa da sonraki yüzyıllarda Osmanlı ekonomisine zarar verecek bir yapıya dönüşecektir.
5. Sokullu Mehmet Paşa Dönemi: Sadrazamın İktidarı (1566-1579)
Kanuni’nin son yıllarında, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde sadrazamlık yapan Sokullu, devletin fiili yöneticisiydi.
Kıbrıs’ın Fethi (1571): Venediklilerden alınan ada ile Doğu Akdeniz ticareti tamamen güvenceye alındı.
İnebahtı Deniz Savaşı (1571): Kıbrıs’ın fethine tepki olarak Haçlılar Osmanlı donanmasını yaktı. Bu, Osmanlı’nın denizlerde aldığı ilk büyük yenilgidir. Ancak Sokullu’nun donanmayı kısa sürede yeniden inşa ettirmesi, devletin gücünü gösterir.
Kanal Projeleri:
Don-Volga Kanalı: Rusya’nın güneye inmesini engellemek ve Orta Asya Türkleri ile birleşmek için Karadeniz ve Hazar’ı birleştirme projesidir. (Başarısız oldu).
Süveyş Kanalı: Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştirip Baharat Yolu’nu canlandırma projesidir. (O dönemde yapılamadı).
Genel Değerlendirme
Yükselme Dönemi; Tımar sisteminin kusursuz işlediği, Yeniçeri Ocağı'nın disiplinini koruduğu, Şeyhülislam Ebu Suud Efendi gibi hukukçuların kanunları düzenlediği ve Mimar Sinan’ın Süleymaniye ve Selimiye gibi şaheserleri inşa ettiği bir "Nizam" dönemidir. 1579’da Sokullu’nun ölümüyle bu disiplinli dönem sona ermiş ve Duraklama Dönemi'nin sinyalleri verilmeye başlanmıştır.